Sedmi Festival „Ćirilicom“ nastavljen je sinoć kada je na trgu između crkava u Starom gradu u Budvi promovisana knjiga „Prolegomena za vizantijsku filosofiju i pitanje hrišćanske filosofije“, autora prof. dr Bogoljuba Šijakovića. Pored autora, o knjizi je govorio i prof. dr Dušan Krcunović, kojeg je publika imala priliku da sluša i na otvaranju Festivala 23. avgusta, u okviru programa o vizantijskim vasilevsima.
Profesor Krcunović objasnio je da prolegomena znači uvodni esej, odnosno uvod u neko veće djelo. To, kako je kazao, važi i za prolegomenu kojoj je prethodio višegodišnji naporan istraživački rad na vizantijskoj filosofiji, po kojem je autor Bogoljub Šijaković prepoznat i u širim evropskim okvirima.
Prema njegovim riječima, grad koji pretenduje na svoje mjesto među evropskim prijestonicama kulture, ne može imati učevniju preporuku od knjige „Prolegomena za vizantijsku filosofiju i pitanje hrišćanske filosofije“, koja, kako je ocijenio, na svoj način tematizuje i afirmiše važnu dimenziju evropskog kulturnog identiteta.
„Upravo je to jedan od brojnih doprinosa i rezultata najnovije knjige profesora Šijakovića. U vrijeme kada su nastajali prvi obrisi ove knjige, počev od sredine devedesetih godina, u samom nazivu „vizantijska filosofija“ bile su sporne obje odrednice. Napokon, i cijela konstrukcija. S jedne strane, vizantologija je bila pod stalnim uplivom predrasuda o vizantijskoj epohi kao epohi religioznog mračnjaštva. S druge strane, naši akademski filosofi ljubomorno su čuvali prerogative filosofskog mišljenja isključivo za sebe, ne dozvoljavajući hrišćanstvu bilo kakvu sposobnost da filosofski misli, to jest da brani, zastupa i formuliše svoje vjersko iskustvo u medijumu filosofije. Drugim riječima, bavljenje vizantijskom filosofijom iziskivalo je savladavanje denuncijacije Vizantije u okviru istoriografije i savladavanje denuncijacija hrišćanskog pogleda na svijet u akademskoj filosofiji i filosofskoj istoriografiji. Profesor Šijaković se poduhvatio oba ova zadatka“, istakao je Krcunović.
On je ocijenio da je od sredine devedesetih godina profesor Šijaković bio jedan od rijetkih, ako ne i jedini intelektualac koji je, kao ex professo filosof, zastupao legitimnost vizantijske filosofije kao filosofske discipline, i kao jedne od najvažnijih etapa na razvojnoj liniji helenske filosofije i njenog intelektualnog i duhovnog nasljeđa.
„Krajem osamdesetih i tokom devedesetih, govoriti o vizantijskoj filosofiji izazivalo je podozrenje kod nekih naših vodećih akademskih filosofa, koji su istrajavali na nepomirljivom anatagonizmu između filosofije i teologije, znanja i vjere, autonomije i teonomije, odnosno heteronomije. Slijedeći osnovno istraživačko načelo, koje, moramo priznati, danas pomalo i nedostaje, a ono jednostavno glasi „ad fontes“, odnosno „ka izvorima“, autor „Prolegomene“ izlaže upravo raznovrsne definicije filosofije koje su vizantijski autori preuzeli iz helenske filosofije, dajući im hrišćanski smisao i značenje. Takva strategija dokumentovano je potvrdila postojeće uvide da je vizantijska filosofija nastala kao plod susreta hrišćanstva i helenstva, i u tom susretu je došlo do onoga što profesor Šijaković imenuje kao „hristijanizacija helenstva“ i „helenizacija hrišćanstva“, dodao je Krcunović.
Autor, prof. dr Bogoljub Šijaković istakao je da njegova potreba da napiše knjigu nije bila samo naučnička i profesorska, već je želio da opiše šta bi trebao da zna onaj ko bi želio da se bavi vizantijskom filosofijom. Kako je kazao, recepcija filosofije u Vizantiji bila je neposredna i sve što znamo o antičkoj grčkoj filosofiji znamo zahvaljujući tome što je to sačuvala Vizantija.
„Ako su to oni sačuvali i prenijeli Zapadnoj Evropi, valjda su znali koja je vrijednost toga, jer su čuvali ono što je najvrednije. Ne samo da su fizički sačuvali i prepisivali stare tekstove, nego su ih izučavali, pisali komentare, kompendijume, florilegijume, priručnike, zasnovali školski sistem izučavanja filosofije. Vizantija je, dakle, jedna sinteza koja je u sebi objedinila ne samo grčko-rimsku antiku, nego i hrišćanstvo, i to judejske izvore hrišćanstva i istočne, vizantijske izvore hrišćanstva. Zahvaljujući grčkom prevodu „Starog zavjeta“ sa jevrejskog, koji su helenizovani Jevreji u Aleksandriji uradili, jevrejska misao je preko grčkog jezika dobila ne samo univerzalnost, nego je ona ušla u korpus evropskog identiteta i evropske kulture. Mi smo na taj način dobili novi koncept istorije i istine. Za Jevreje istina nije logička stvar koja se dokazuje, kao što je to za antičke Grke. Istina se svjedoči, jer se istina doživljava u istoriji. Prema tome, istorija nosi istinu, ona ima kapacitet istine, u istorijskim događajima mi vidimo ostvarenje i svjedočanstvo istine. Tako i mi doživljavamo sopstvenu istoriju, zato je naša istorija zavjetna i mi kao narodi smo zavjetni. Jer imamo jednu vrstu sporazuma da svjedočimo jednu istinu, koja nije samo stvar nauke, logike i dokaza tog tipa. Svi ovi elementi karakterišu vizantijsku misao i zbog toga kažem da je ona u temelju identiteta evropskog duha“, istakao je profesor Šijaković.
Kako je autor naglasio, hrišćanska filosofija u Vizantiji je dovršenje antičke filosofije.
„Glavni motiv antičke filosofije je pitanje kako treba živjeti. Kako treba čovjek da živi da bi ostvario sreću, zadovoljstvo i da bi spasio svoju dušu, to je motiv filosofije. U Apolonovom hramu u Delfima je pisalo „Poznaj samog sebe“. Znači, poznaj samog sebe da bi odgovorio na pitanje kako treba da živiš. To je vezano za pitanje kako ostvariti vrline koje vode ka spasenju. To imate u hrišćanstvu, to imate kod istočnih otaca. I to su vrline koje nam pokazuje sam Bog. Ako je vrlina da se žrtvuješ sa bližnjeg, pa to ti je Bog pokazao svojim raspećem i vaskrsenjem i žrtvom za sve ljude. Ako je vrlina da si solidaran, dobar, da si plemenit, da se suprotstavljaš zlu, pa sve ti je to pokazao Bog. To je božanska vrlina koja se onda vježba. Kao što su antički filosofi razvili posebne duhovne vježbe, tako su u pravoslavnoj tradiciji hrišćanskog istoka u monaškim zajednicama razvijane duhovne vježbe koje su psihosomatske i koje služe da se ostvari vrlina koja je stvar zajednice kojoj pripadaš. Jer, ličnost je ličnost u zajednici, nije individualnost ili samština, pa onda sad i vrlina postaje stvar zajednice, a ne privatna stvar. Treba kao zajednica da ostvarujemo dobro i vrlinu. Kad sve to znamo, onda prosto postaje zapanjujuće otkud to da se osporava uopšte postojanje filosofije u Vizantiji“, kazao je Šijaković.